Tá sé fógartha ag Comhairle Cathrach na Gaillimhe go bhfuil sé i gceist aici athbhreithniú a dhéanamh ar Scéim Cíosanna Difreálacha na Comhairle, a thiocfaidh i bhfeidhm níos déanaí i mbliana. An t-athbhreithniú seo, a mbeidh tionchar aige ar mhuirir chíosa sheachtainiúla tionóntachtaí tithíochta sóisialta ar fud Chathair na Gaillimhe, an chéad athbhreithniú ar an scéim le 6 bliana. Breithníodh sonraí na scéime atá beartaithe ag an gCoiste Beartais Straitéisigh um Fhorbairt Shóisialta i Halla na Cathrach an tseachtain seo.
Gearrtar cíos ar thionóntaí tithíochta sóisialta bunaithe ar ioncam inmheasúnaithe teaghlaigh. I 2019 a tugadh Scéim Cíosa Chomhairle Cathrach na Gaillimhe isteach. In iniúchadh a rinne an tIniúchóir Rialtais Áitiúil le déanaí, moladh athbhreithniú a dhéanamh ar an scéim reatha, arb é is aidhm dó na ríomhanna cíosa a shimpliú, ioncam a mhéadú chun tacú le feidhmeanna soláthair agus cothabhála tithíochta na Comhairle Cathrach agus an tírdhreach eacnamaíoch atá ag athrú agus an t-éileamh méadaithe ar thithíocht sóisialta a léiriú.
Ní mór do Chomhairle Cathrach na Gaillimhe an sciar is mó dá hioncam féin a ghiniúint chun a cuid seirbhísí a chur ar fáil; tá tithíocht ar cheann de na seirbhísí sin. Baineann costais mhóra le seirbhísí cothabhála tithíochta ar thithe agus ar árasáin na Comhairle. Ní mór na costais sin a mhaoiniú ó Chíosanna Tithíochta na Comhairle. Le blianta beaga anuas, níor chlúdaigh na cíosanna a bailíodh costais na seirbhísí cothabhála tithíochta. Eascraíonn an bhearna sin as dhá phríomh-shaincheist:
Ar an gcéad dul síos, ní dhearnadh aon Athbhreithniú ar Chíos ná níor tháinig aon mhéadú ar chíos do thionóntaí na Comhairle ó 2019 i leith. Bhí méadú cíosa trí bliana le bheith ann i 2022 agus níor cuireadh é sin i bhfeidhm ar chúiseanna éagsúla. Mar sin, sé bliana ina dhiaidh sin, tá sé thar am an cíos a mhéadú.
Ar an dara dul síos, tá méadú mór tagtha ar chostais na n-ábhar tógála le haghaidh deisiúcháin. Tá an t-ioncam ó chíosanna bunaithe ar scéim 2019 agus ní leor é anois.
Dúirt Elizabeth Fanning, Stiúrthóir na Stiúrthóireachta Forbartha Sóisialta,
“Tá méadú ó €7,649 i 2019 go dtí os cionn €41,000 i 2024 tagtha ar an gcostas atá le deisiúcháin a dhéanamh ar na caighdeáin reatha, iarfheistiú fuinnimh san áireamh, chun aonad tithíochta sóisialta a réiteach le hathligean i gCathair na Gaillimhe. Tá méadú faoi dhó tagtha ar chostais chothabhála in aghaidh an aonaid, ag méadú ó €917 go dtí €1,875.” Tá méadú ó €4.4 milliún i 2019 go €13.4 milliún tagtha ar an leithdháileadh don bhuiséad cothabhála tithíochta don bhliain 2025.
Dúirt sí freisin
“Cuirfidh an t-ioncam breise a ghintear trí athmheasúnú a dhéanamh ar gach cuntas cíosa ar chumas Chomhairle Cathrach na Gaillimhe córas tithíochta atá cothrom, éifeachtúil agus inbhuanaithe ó thaobh airgeadais de a choinneáil a fhreastalaíonn ar riachtanais tionóntaí atá ann faoi láthair agus a bheidh ann amach anseo.”
An mhí seo caite, cháin an Taoiseach Micheál Martin údaráis áitiúla as síneadh láimhe a lorg ón Rialtas Lárnach chun áitribh tithíochta na gComhairlí a ullmhú lena n-athligean.
Agus athbhreithniú á dhéanamh ar an Scéim Cíosa, aithnítear go bhfuil gá roinnt coigeartuithe a dhéanamh ar liúntais, atá tar éis an ríomh cíosa a dhéanamh róchasta le sé bliana anuas. Leis an scéim cíosa athbhreithnithe, bainfear amach na haisbhaintí €5 a chuirtear i bhfeidhm faoi láthair ar mhuirir chíosa sheachtainiúla do leanaí cleithiúnacha, do phinsinéirí seanaoise agus do dhaoine a fhaigheann liúntas míchumais.
Agus an scéim nua á dréachtú, ghlac Comhairle Cathrach na Gaillimhe san áireamh treoirlínte an Rialtais maidir le hinacmhainneacht, arb ionann é agus 35% de ghlanioncam teaghlaigh ar chostais dhíreacha tithíochta. Tá Comhairle Cathrach na Gaillimhe an-fheasach ar an dream atá faoi mhíbhuntáiste sóisialta agus is mian léi an scéim cíosa a chur in oiriúint chun aon chruatan a sheachaint. Méadaíonn an scéim an cíos a ghearrtar ó 17% den ioncam inmheasúnaithe go 20% den ioncam inmheasúnaithe, ach amháin i gcás daoine a fhaigheann an pinsean seanaoise. Is ionann an t-athrú faoin gcéad seo agus méadú 3% i sé bliana. Níl malairt rogha ann nó sin ní bheifear ábalta na seirbhísí tithíochta a chur ar fáil ar an gcaighdeán is gá.
Íocann gnólachtaí tráchtála na cathrach Rátaí Tráchtála le Comhairle Cathrach na Gaillimhe chun seirbhísí a sholáthar. Tháinig méadú ar na Rátaí Tráchtála a íocann na gnólachtaí sin i 2025 chun tús a chur leis an obair i dtreo na costais a bhaineann leis na seirbhísí a sheasamh. Tá sé cóir mar sin go gceanglófaí ar thionóntaí a sciar a íoc ar sheirbhísí tithíochta tríd an gcíos a íocann siad, mar nach mbeadh sé cóir a bheith ag súil go ndéanfadh gnólachtaí tráchtála deisiúcháin tithíochta a fhóirdheonú.
I measc na n-athruithe eile ar an scéim tá sainmhíniú leasaithe ar íoschíos, foráil do mhuirir bhreise i gcásanna ina n-íocann an Chomhairle táillí bruscair agus/nó táillí bainistíochta maoine agus deireadh a chur le méadú ar chaidhp chíosa. Tá clásal cruatain sa scéim agus breithneoidh Comhairle Cathrach na Gaillimhe méid laghdaithe cíosa a eisiamh ar feadh tréimhse sonraithe i gcúinsí áirithe agus le coinníollacha sonracha.
Tá an scéim cíosa athbhreithnithe á dréachtú faoi láthair agus cuirfear tionóntaí ar an eolas i mí Mheán Fómhair sula gcuirfear aon athrú i bhfeidhm ar a gcuntas cíosa. Cuirfear sonraí teagmhála ar fáil leis an bhfógra seo i mí Mheán Fómhair do thionóntaí a bhfuil ceisteanna acu. Nuair a thabharfar isteach é, cuirfear an t-athrú i bhfeidhm ar dtús maidir le tionóntachtaí nua agus teaghlaigh ar a ndéantar athmheasúnú ar a gcuntas cíosa. Táthar ag súil go gcuirfear clár athmheasúnuithe i bhfeidhm ar fud na dtionóntachtaí ar fad i dtreo dheireadh 2025 agus i 2026.